Skip to main content

Siv Saure loser EU-språket trygt til Noreg

VIKTIG JOBB: Siv Saure er terminolog i Utanriksdepartementet.

Mengda EU-terminologi som må omsetjast til norsk er stadig aukande, og det tar sin terminolog å halda styr på alt. I Utenriksdepartementet er det Siv Saure som held i dei terminologiske trådane. 

Saure har språkfagleg utdanning, med hovudvekt på engelsk, og er statsautorisert translatør. Omsetjingsverksemda blei hennar veg inn i departementet. 

– Eg jobba i mange år som omsetjar på den private marknaden. Så blei det utlyst ei prosjektstilling som omsetjar og tekstrevisor i Utenriksdepartementet, seier Saure til Termportalen aktuelt. 

Då prosjektstillinga nærma seg slutt, var den dåverande terminologen i staben i ferd med å pensjonera seg, og Saure fekk tilbod om å få terminologisk opplæring. Resten er historie: Sidan 2016 har ho arbeidd som terminolog i departementet. 

Ein stor del av dagane til Saure går til arbeidet med Utenriksdepartementet sin EU-termbase, som blir kontinuerleg utvida og vidareutvikla. Den ligg tilgjengeleg på termportalen.no. 

–  Basen består av termar frå EØS-regelverk, og dei termane er på engelsk, fransk og norsk, fortel Saure. 

Termbasen inneheld i skrivande stund nesten 44 000 termpostar. 

Seksjonen Saure er del av består av elleve interne og ti eksterne omsetjarar og ein terminolog, altså ho sjølv, og omset alt av direktiv, forordningar og avgjerder som blir vurderte som relevante for EØS-avtalen. 

–  Alle termane i vår base er brukte i det regelverket på eitt eller anna tidspunkt, seier Saure. 

– Det må vera ein viss konsekvens i termbruken ut ifrå kva som er brukt i tidlegare tekstar. Dei bygger på kvarandre, legg ho til.  

70 bruksområde

–  EØS-avtalen er vidtfemnande, så vi opererer med 70 bruksområde, og dei er definerte etter dei ulike områda EØS-avtalen dekker, legg ho til. 

Ei utfordring er sektorovergripande regelverk, som ikkje lett kan plasserast berre under eitt bruksområde. Nokre termpostar blir derfor merka med fleire slike område. 

– Vi jobbar litt annleis enn andre folk som jobbar med terminologi, rett og slett fordi basen er sett opp med bruksområde parallelt med EØS-avtalen, seier Saure. 

Den største tekstmengda finn ein på området transport, som inkluderer både luftfart, jernbane og vegtransport. Deretter kjem tekstar som har med matproduksjon og dyrehald  å gjera. Sjølv om Noreg ikkje er med i den felles landbrukspolitikken til EU, er det likevel mange tekstar frå dette området som må omsetjast til norsk. 

I tillegg kjem store tekstmengder på finansområdet, med til dømes bank- og forsikringsverksemd og verdipapirhandel. 

– Vi handterer òg terminologi på så forskjellige område som miljø, statistikk, lækjemiddel, opphavsrett og personvern, berre for å nemna nokre, seier Saure. 

Godt ekspertsamarbeid

Omsetjarane har ansvaret for å ekserpera og legga inn termkandidatar i basen. 

– Viss det er veldig tung fagterminologi, får dei termvala klarerte av faginstansane som eig teksten. Så er det min jobb å kontrollera at alt er på plass, og at alt er konsekvent med tidlegare termbruk som vi har fått godkjent, seier Saure. 

– Min jobb er å godkjenna termane når dei er heilt avklarte med fagfolka, legg ho til. 

Omgrep som ikkje er sentrale i ei rettsakt er ofte allereie definerte når Saure og omsetjarane får dei på bordet. Då må dei forhalda seg til den etablerte definisjonen. 

– Dei termane som blir brukte i fagmiljøa i Noreg stemmer ikkje alltid overeins med definisjonen. Det kan bli diskusjonar, seier Saure.  

– Vi har veldig gode og samarbeidsvillige fagmiljø som har eigarskap til tekstane, legg ho til. 

Område dominert av engelsk

UD-terminologen fortel om utfordringa med fagområde der dei engelske termane dominerer nærmast fullstendig. Ho nemner terminologien knytt til verdipapirhandel som døme. 

– Der kan det vera vanskeleg å finna fornuftige løysingar på norsk, seier Saure. 

Eit døme frå dette bruksområdet er omgrepet short selling, frå UD sin EU-termbase. Der er den engelske termen så hyppig brukt på norsk at omgrepet har fått termen shortsalg på bokmål, med ein merknad om at termar som blankosalg, mangelsalg, stuttsalg og kortsalg òg er i bruk. 

Ein annan metode, som dei òg har brukt ein del i omsetjinga av finansterminologien, er å laga ei beskrivande omsetjing av omgrepet, for så å setja den engelske termen i parentes bak. 

Fagrådsmedlem

Saure er òg medlem av Termportalen sitt fagråd. Der sit ho med representantar for mange av dei ressursane som er med i Termportalen. 

– Fagrådsarbeidet er veldig interessant, og folka er veldig entusiastiske, seier Saure. 

– Vi skal på ein måte vera eit overordna, rådgivande organ. Det går meir på strategi. Vi sit ikkje og diskuterer termar, for å seia det sånn, legg ho til. 

Aktuelt, Ymse, , ,

Eit arbeidsliv i standardiseringa og terminologien si teneste

FAGSPRÅKS-NESTOR: Håvard Hjulstad har bidratt til å gjera norsk terminologi tilgjengeleg på ei rekke fagområde. (Foto: Standard Norge)

Termportalen presenterer den neste tida eit utval fagfolk som speler eller har spelt ei viktig rolle i fagmiljøet for terminologi og fagspråk. Håvard Hjulstad (74) er blant dei som har brukt store delar av sitt liv og virke på utviklinga av norsk fagspråk. 

Hjulstad sitt arbeid med terminologi tok til for over 50 år sidan. 

– Det byrja eigentleg med Norsk landbruksordbok, der eg byrja som medredaktør i 1970, seier han til Termportalen.  

Til og med 1979 arbeidde han med landbruksordboka, som enda opp med vel over 20 000 oppslagsord.  

– Ho er utgitt på Samlaget og har oppslag både på bokmål og nynorsk, seier Hjulstad. 

“Galen hylle”

Med studiestart i 1969, blei det ikkje mykje studietid før han òg gjekk i gang med terminologi og ordbokarbeid. At det var nettopp terminolog og omsetjar Hjulstad skulle bli, var ikkje heilt intuitivt ut ifrå studieretninga han valde: Han har eit mellomfag i indoiransk språkvitskap, eitt i samanliknande indoeuropeisk språkvitskap og eit grunnfag i germansk språkvitskap. 

– Det var historisk språkvitskap eg studerte, og det mest moderne språket eg var borti i den samanhengen, var gammalnorsk, spøker Hjulstad. 

– Sidan eg byrja med ordbokarbeid samtidig med studiet, veit eg ikkje om det var jobben som var på galen hylle, eller om det var studiet. Det blei meir ordbøker og terminologi etter kvart, legg han til. 

Datamaskinell språkbehandling

Frå 1979 fekk Hjulstad jobb ved det som den gongen heitte Prosjekt for datamaskinell språkbehandling (PDS), knytt til Nordisk institutt ved Universitetet i Bergen. 

– Det var starten på det som etter kvart blei Norsk termbank, seier Hjulstad. 

Han fortel at PDS blant anna arbeidde mykje forskjellig, blant anna datamaskinelle metodar til språkvitskaplege føremål. 

– Ordbøker og terminologi var ein bit av det, seier Hjulstad. 

Rådet for teknisk terminologi

I 1985 gjekk Hjulstad over til å jobba i Rådet for teknisk terminologi (RTT), som laga og gav ut fagspråklege ordbøker for enkeltfag. Hjulstad blei konstituert som generalsekretær i RTT i 1987, og han leia organisasjonen fram til 2001. 

– Då var det ikkje liv laga lenger, dessverre. Det blei heilt klinkande klart at det ikkje gjekk an å driva med den aktiviteten vi dreiv med, basert på lønnsemd, seier han. 

Då konkursen var eit faktum kjøpte forlaget Vigmostad og Bjørke AS RTT-materialet for å sikra innhaldet. Dermed kjem RTT framleis nye generasjonar brukarar til nytte; brorparten av RTT-materialet er tilgjengeleg som søkbar historisk ressurs i Termportalen.  

Hjulstad er heller ikkje heilt ferdig med RTT: Han er hyra inn av Termportalen for å gå gjennom materialet den neste tida.  

Standardisering og terminologi

Etter tida i RTT var Hjulstad sjølvstendig næringsdrivande ei stund. 

– Så fekk eg eit prosjekt som eigentleg var knytt til europeisk standardisering, seier Hjulstad. 

Han fortel at arbeidet var lagt til sekretariatet for ei fokusgruppe for kulturelt mangfald. Det gjekk blant anna på å kartlegga europeiske teiknsett og stavekontrollsystem av ymse slag. 

– Den europeiske gruppa eg var medlem av såg på alt som var i gang av IT og kulturelt mangfald i Europa. Den jobben var plassert i forløparen til Standard Norge, seier han. 

I 2003 blei Standard Norge oppretta, som ei samanslåing av fire eksisterande organisasjonar.  Hjulstad blei involvert i mykje av Standard Norge sitt arbeid med terminologi. 

– Det er jo terminologi i alle standardar. Standardane blir jo omsette, og du får samsvarande terminologi på fleire språk, seier han. 

– Det er eit stort terminologiarbeid som skjer i standardiseringa, både nasjonalt og internasjonalt. 

Hjulstad arbeidde i Standard Norge til han pensjonerte seg i 2019, men pensjonisttilværet stoppar han ikkje frå å ta på seg nokre oppdrag her og der. 

– Eg kallar meg hobbypensjonist, spøker han. 

Hindrar tvitydigheit

Hjulstad er tydeleg på at terminologi og fagspråk framleis er eit viktig område. 

– Det blir stadig meir og meir viktig. Vi kommuniserer meir, og eit vesentleg poeng her er at vi kommuniserer via maskiner, seier han. 

Han trekker fram at maskiner er endå meir avhengige av eintydigheit, enn det menneske er. 

– Det dyttar fram behovet for utviklinga av eintydig terminologi, seier Hjulstad. 

– Både i standardisering og samfunnet elles er det heilt sentralt at ein er einig om kva ein snakkar om. Det  å fjerna tvitydigheit og forvirring i kommunikasjonen er det terminologiarbeid dreier seg om i det store og heile, avsluttar han. 

Aktuelt,

Termportalen sitt fagråd

Fredag 15. november tek Termportalen i mot det nasjonale fagrådet sitt. På møteplanen står blant anna prioritering av nye fagområde, bruk av KI i terminologiarbeidet, brukarerfaringar frå eit omsetjarperspektiv og integreringa av SNOMED CT i Termportalen.

Termportalens nasjonale fagråd består av fagpersonar som samla gir ein brei kompetanse som er viktig i arbeidet med å vidareutvikle den nasjonale infrastrukturen for terminologi. Du kan lese meir om fagrådet og kven som er medlemmer på Termportalens nettsider.

Fagrådet samla til møte januar 2024.

Fagrådet gir både faglege og strategiske råd i tråd med eit eige mandat.

Aktuelt

Ny termbase: Termbase for oversettelses- og tolkeforskning 

Termportalen har nylig hatt gleden av å publisere Termbase for oversettelses- og tolkeforskning, som inneholder viktige termer og definisjoner på bokmål, nynorsk og engelsk. Termene dekker ulike områder innen oversettelses- og tolkeforskning, for eksempel teori, modaliteter og teknologi.  

Oversettelses- og tolkeforskning er ifølge termbasen selv “En akademisk disiplin som undersøker gjengivelse av meningsinnhold mellom ulike modaliteter og/eller semiotiske system”. Med andre ord studerer man prosessene som finner sted når man tolker eller oversetter mellom to språk.  

Det er en arbeidsgruppe fra Norsk forening for oversettelses- og tolkeforskning som er ansvarlig for basen. De uttaler at de er veldig glade for å endelig ha publisert sine første termer.  

Sandra Halverson leder termgruppen for oversettelses- og tolkeforskning  (Foto: Universitetet i Agder)

Professor Sandra Halverson (UiA), som leder arbeidet, forteller at feltet lenge har manglet en systematisk utarbeidet terminologi på norsk. Dette har blitt et økende problem ettersom nye studietilbud og stadig flere studenter skriver om oversettelse og tolkning på norsk.  

Hun trekker også fram hvor viktig Termportalen har vært for arbeidet med å utvikle denne terminologien: 

–  Samarbeidet med Termportalen gjør det mulig for fagfeltet å ta tak i utfordringen. Vi setter stor pris på utmerket støtte og veiledning fra Termportalen i alle ledd i prosessen. 

Foreløpig er det publisert 50 termer, men arbeidsgruppen jobber videre og vil publisere nye termposter fortløpende. På sikt er planen å også inkludere termer på norsk tegnspråk, enten gjennom bilder eller korte videoopptak.  

Du kan søke i denne termbasen ved å gå inn på Termportalen.no. Skru bryteren på  «Termbase», trykk på «Alle termbaser» og velg deretter termbasen fra listen som kommer opp.

Aktuelt, ,

Ingrid Simonnæs er ein rettslingvistisk pioner

 

FRAMLEIS AKTIV: Professor emerita Ingrid Simonnæs forskar framleis. (Foto: Hallvard Lyssand/NHH)

Termportalen presenterer den neste tida eit utval fagfolk som speler eller har spelt ei viktig rolle i fagmiljøet for terminologi og fagspråk. Professor emerita Ingrid Simonnæs (81) har eit langt yrkesliv i fagspråkets teneste bak seg. 

Simonnæs byrja den akademiske karrieren sin ved det som den gongen heitte Germanistisk institutt på Universitetet i Bergen. Der var ho både student, og etter kvart vitskapleg assistent.

– Då eg var ferdig med hovudfag der (cand. philol.) i 1972 , søkte eg på jobb som amanuensis på NHH. Eg enda opp på det som no heiter Institutt for fagspråk og interkulturell kommunikasjon, først som amanuensis frå 1973 og frå 1985 som førsteamanuensis, fortel Simonnæs.

 

 

 

Avhandling og opprykk

I 2004 leverte Simonnæs si dr.art.-avhandling ved UiB om forståingsproblem i fagtekstar og omgrepssystem som verkemiddel i kommunikasjonen mellom fagfolk og lekfolk. Avhandlinga var skriven på tysk.

– Tysk er faget mitt og morsmålet mitt, men eg har budd i Noreg heilt sidan 1956 seier Simonnæs.

Avhandlinga førte til at ho blei professor i 2004. I 2012 gjekk ho av med pensjon.

– Men eg har framleis eit verkeleg fint kontor på instituttet som eg deler med ein annan professor emeritus, fortel Simonnæs.

Translatør og terminolog

Å bli terminolog var ikkje alltid i planane til Simonnæs, som har hovudfag i tysk, mellomfag i fransk og grunnfag i allmenn litteratur.

Vegen til terminologien var ein prosess som starta etter at å ho blei statsautorisert translatør i norsk-tysk/tysk-norsk i 1985.

– I samband med dette, blei eg hanka inn til å vera sensor for eksamensoppgåvene i språkkombinasjonen tysk-norsk. Ansvaret for gjennomføring av autorisasjonsprøven (tidlegare kjent som translatøreksamen) har NHH hatt sidan 1986 på vegne av Kunnskapsdepartementet. Som sensor ser ein ganske fort kor skoen trykker, seier Simonnæs.

Ho såg at mange av studentane som tok eksamenar i omsetjing mellom norsk og tysk mangla viktig terminologi.

– I dette tilfellet gjaldt det spesielt dei juridiske tekstane, som del av dei tre fagtekstene som blir testa, seier ho.

Eitt av problema var mangelen på gode hjelpemiddel. På denne tida, på 90-talet, fanst det nemleg inga norsk-tysk juridisk ordbok. Det fann Simonnæs ut at ho måtte gjera noko med.

– Så byrja eg å ekserpera og ta vare på termar. Eg laga den første norsk-tyske juridiske ordboka på marknaden, fortel Simonnæs.

I 1994 kom nybrottsverket Norsk-tysk juridisk ordbok ut.

Overført til Termportalen

– Frå den trykte versjonen var det naturleg å komma vidare til det som no er Termportalen, seier Simonnæs.

I arbeidet med prenteversjonen hadde ho opparbeidd ein database med ulike oppslagsord og definisjonar, i tillegg til relevante kontekstar.

– Eg måtte lesa mykje faglitteratur, og denne tok eg vare på, seier Simonnæs.

Overføringa av databasen til termbasen i Termportalen var lang frå eit kopiarbeid. I prosessen har Simonnæs arbeidd aktivt med oppdatering av terminologien i basen frå 90-talet.

– For kvart oppslagsord har eg prøvd å kryssjekka det mot nyare litteratur. Det kan jo ha skjedd endringar for jussen er dynamisk, seier ho.

Sidan arbeidet med den opphavelege databasen, har det òg skjedd store utviklingar på internett, og andre kjeldetypar enn berre den tradisjonelle faglitteraturen i prentversjon har kunna konsulterast.

– Eg har gått mykje inn på nettsidene til advokatkontor og til statlege myndigheiter, både norskspråklege og tyskspråklege, fortel Simonnæs.

På desse nettsidene kunne ho ofte finna både omgrep og forklaringar, og viss ho fann omgrep som ho ikkje allereie hadde i termbasen sin, la ho dei inn. Tilsvarande blei gjort for oppdatert faktainformasjon.

Viktig å sjå samanhengen

– Når du jobbar med fagspråk, må du skaffa deg innsikt i fagområdet. Du må lesa mykje av faglitteraturen på fagområdet og sjå samanhengen i korleis fagområdet er strukturert, seier Simonnæs.

For å forstå samanhengen mellom dei fagomgrepa, kan ein gjera bruk av omgrepssystem, der ein viser relasjonane mellom ulike omgrep basert på ulike inndelingskriterium.

– Eit lett forståeleg døme: Viss du snakkar om eit bartre, altså eit tre som har nåler, så veit ein at det er noko anna enn eit tre som har blad. I eit omgrepssystem høyrer begge til overomgrepet TRE. Bartrær og løvtrær kan igjen underinndelast, for eksempel lerk, furu og gran på den eine sida og bjørk, eik og lønn osv. på den andre sida. Då har ein eit generisk omgrepssystem for TRE. Ei slik inndeling kan ein lett konstatera i den verkelege verda, forklarer Simonnæs.

– Men juridiske omgrep er ofte abstrakte, og det gjer det vanskeleg å sjå korleis dei ulike omgrepa heng saman, legg ho til.

I arbeidet med Norsk-tysk juridisk ordbok og NOJU-basen i Termportalen, har Simonnæs laga omgrepssystem i nokre naudsynte tilfelle, men omfanget i arbeidet hindra ho frå å gjera det for kvart einaste omgrep.

– Det har ikkje vore slik at eg har kunna ta omgrepssystema i heile si breidde. Eg har ofte avgrensa meg til det mest essensielle, seier ho.

Sikrar forståing

Vidare i karrieren har Simonnæs grave seg djupare og djupare ned i fagfeltet. Det å skapa forståing gjennom god og eintydig terminologi står sentralt i arbeidet hennar.

– Det heile står og fell på å forstå det som ein les, og med “forstå” meiner eg ikkje berre å lesa det som ord, men å plassera det i ein kunnskapssamanheng, seier ho.

Ein lesar, eller mottakar, har ikkje alltid den same oversikta over fagfeltet, som det avsendaren har. Simonnæs trekker fram terminologien som ein type skilt/vegvisar som bidrar til ei slik oversikt.

– Viss vi skal ha fagkommunikasjon, er vi nøydde til å bruka vegvisarar som peilar deg inn på det området du vil lesaren skal kunna forstå, seier Simonnæs.

Aktuelt, ,

Eit fagfelt med mykje historie i Bergen

LANG RØYNSLE: Johan Myking er professor emeritus ved UiB.

Termportalen presenterer den neste tida eit utval fagfolk som speler eller har spelt ei viktig rolle i fagmiljøet for terminologi og fagspråk. Ein av dei som har prega fagspråkmiljøet i ei årrekke er Johan Myking, professor emeritus frå Universitetet i Bergen (UiB).  

– Eg kom inn i dette her som ganske fersk nyutdanna filolog i 1985, seier Myking. 

Den gongen blei han med på eit prosjekt som handla om fornorsking av oljeterminologi ved det som i mange år heitte Norsk termbank.  

– Det var mange filologar som blei engasjerte i det prosjektet, fortel han vidare. 

Sidan gjekk Myking vidare til å bli førsteamanuensis ved Nordisk institutt ved UiB og seinare skriva doktorgrad innanfor oljeterminologi. Etter opprykk til professor var han frå 2011 til 2018 instituttleiar ved Institutt for lingvistiske, litterære og estetiske studium ved UiB, før han gjekk av med pensjon i 2019. I fire år var han òg leiar for Språkrådet sitt fagråd for fagspråk og terminologi. 

Tilgjengeleg i Termportalen

Det tidlege arbeidet med fornorskinga av oljeterminologien munna ut i det som no er NOT-basen, som no ligg tilgjengeleg i Termportalen. 

– NOT-basen var eit produkt av arbeidet med oljeterminologi, supplert med andre terminologiprosjekt på  1990-talet. Han blei utvikla som ei abonnementsordning for oljebransjen og blei seinare marknadsført på CD, fortel Myking. 

Dei siste åra har ikkje termbasen blitt oppdatert, og han er såleis å rekna som ein historisk ressurs. 

– Dette er òg historia om datateknologi som har utvikla seg, seier Myking. 

Han fortel at dei i starten la terminologi over på vanlege filer i eit stormaskinsystem, og for så å supplera den norske terminologien med engelsk og omvendt, der det mangla noko. 

– Så har det vore raffinert seinare, etter kvart som ein hadde ledig tid, legg Myking til. 

Historisk kontinuitet

– Når Termportalen no er kommen til Bergen, går det ei lang historisk linje her, seier Myking. 

Han trekker fram terminologisk samarbeid mellom UiB og fagspråksmiljøet på Noregs handelshøgskule (NHH). Med relokaliseringa av Termportalen til UiB, var ringen på eit vis slutta. 

– Termportalen kom jo til UiB frå NHH. Så Termportalen er noko nytt, men det er likevel ikkje heilt nytt. Det ligg ein historisk kontinuitet der, seier emeritusprofessoren. 

– Eg trur ikkje UiB hadde vore i stand til å møta dette behovet om det ikkje var for to grunnar, overføringa av Språksamlingane i 2016 og historia med kvalifiserte folk som har jobba med terminologi, legg han til. 

Sikrar eit levande språk

Myking meiner at arbeid med terminologi og fagspråk både er og har vore viktig. 

– Viss norsk språk skal vera fullt utvikla og brukande til alle føremål, så må det vera terminologi på norsk, og det må koplast til det internasjonale, seier han. 

Han trekker fram at universitets- og høgskulesektoren speler ei viktig rolle i dette arbeidet, og at ein slik jobb krev menneskeleg arbeidskraft for å laga termane og definisjonane. 

– Dette må gjerast av menneske. Dette kan ikkje kunstig intelligens gjera for oss. Det er berre menneske som kan gi presise definisjonar og forklaringar på omgrep, avsluttar Myking. 

Aktuelt, ,

Whiskyterminologi publisert på termportalen.no

Veit du kva blended malt whisky, barrel eller purifier er på norsk? No kan du sjekke det på termportalen.no

Vel 300 termpostar gir no oversikt over whiskyrelaterte faguttrykk på bokmål, nynorsk og engelsk.

Termbasen Whiskyterminologi inneheld termar knytt til alle sider ved industriell produksjon av whisky. Dette omfattar heile produksjonskjeda frå kornslag og malting via destillering og modning til produkt, sensoriske inntrykk, yrke/funksjonar osv.

Det er norske aktørar innan whiskyproduksjon som har samarbeida om å samle terminologien. Arbeidet har vore koordinert av Gisle Andersen, Norges Handelshøyskole (NHH)

– Produksjon av whisky er en forholdsvis ny næring i Norge, men etter hvert er det kommet til en god del destillerier. Terminologien har naturlig nok et sterkt innslag av engelsk. Jeg er overrasket over hvor lett det var å få med seg aktører i bransjen og få dem til å bidra med kunnskap og forslag til norske termer. De ser åpenbart verdien av en norsk terminologi innenfor dette fagområdet, seier Gisle Andersen.

Termbasen inneheld parallelle termar (bokmål, nynorsk og engelsk), men ikkje definisjonar. Termane er derimot gruppert i bruksområde. Du kan søkje i termbasen ved å gå inn på termportalen.no. Velg «termbase» og finn termbasen  «Whiskyterminologi» frå lista.

Aktuelt

Ny termbase: Skogskjøtsel

Termportalen har nylig publisert termbasen Skogskjøtsel, som inneholder rundt 250 begrep og termer på bokmål, nynorsk, engelsk, tysk og fransk.

Skogskjøtsel er ifølge Landbruksdirektoratet «alle tiltak som gjennomføres i skogen i løpet av et omløp, som foryngelse, ungskogspleie, tynning, gjødsling og foryngelseshogst.»

Ansvarlig for termbasen Lars Helge Frivold (foto: Cathrine Glosli, NMBU)

Emeritus Lars Helge Frivold fra Norges miljø- og biovitenskapelige universitet (NMBU) er ansvarlig for termbasen og mener den vil være nyttig for både studenter i skogfag og andre som arbeider med skogbehandling og skogrelaterte tema.

Han har vært involvert i arbeidet med skogskjøtselterminologi siden 1980-tallet, og termene har tidligere vært tilgjengelig både i trykt utgave og elektronisk på nettsidene til NMBU. Før overføringen til Termportalen ble termlisten grundig revidert og dessuten supplert med nynorske termer.

Termbasen Skogskjøtsel består i dag først og fremst av termer, men på sikt er det er ønske om å utvide blant annet med definisjoner.

Frivold er glad for at det som tidligere ble omtalt som skogskjøtsel-ordboka, er kommet inn i Termportalen, og tror det vil gi termlista større tyngde. Det er også spesielt én nyttig ting ved søkesidene han vil framheve: «En fordel ved formatet i Termportalen er at det i tillegg er mobilvennlig, slik at en kan slå opp ord også ute i skogen så sant det er mobildekning.»

*

Du kan søke i termbasen Skogskjøtsel ved å gå inn på Termportalen.no. (Trykk på knappen «domene» og velg termbasen fra listen)

Aktuelt,

Gjesteblogg av Erlend Hem

Forleden hørte jeg en språkdebatt i Dagsnytt 18. En biologiprofessor ved Universitetet i Oslo mente at det var nytale når ordet «jomfruhinne» var erstattet med «skjedekrans». Hans motdebattant hadde her de beste kortene. Problemet med ordet «jomfruhinne» er at det inneholder to myter: at det er en hinne og at den kan si om noen er jomfru. Å bytte ut «jomfruhinne» med «skjedekrans» er mer i tråd med den anatomiske virkeligheten og vi kvitter oss med et syn på kvinnelig seksualitet som hører fortiden til. Den medisinske betegnelsen på denne kroppsdelen er hymen, mens allmennordet kan være skjedekrans.

SPRÅKBEVISST MEDISINER: Professor Erlend Hem er leder av Gruppe for norsk medisinsk fagspråk og instituttleder i Legeforskningsinstituttet.

Jeg hadde en annen sak på pulten nylig. På helsestasjoner, fastlegekontorer og i barneavdelinger kan man ofte høre det engelske uttrykket «failure to thrive». Det brukes om småbarn som vokser dårlig. Barnet trives ikke, det er ofte slapt, irritabelt og utilpass. Men hvorfor bruker vi «failure to thrive» og ikke et godt norsk uttrykk? Gode norske medisinske faguttrykk kan bidra til bedre forståelse av helse og sykdom hos både pasienter, pårørende og publikum. Jeg så nærmere på saken sammen med en professor i barnesykdommer. Vi kom fram til at «sviktende utvikling» er en passende norsk betegnelse. Det er et presist, klart og dekkende.

Disse to eksemplene viser hvordan ord og uttrykk innen helsespråket kan utvikle seg på en god måte. Min erfaring etter 30 år i den medisinske fagspråkbransjen er at fagfolk gjerne tar norske termer i bruk. Men de synes ofte at det er vanskelig å lage avløserord selv. Det er likevel avgjørende viktig å trekke dem med i arbeidet. Man trenger å samle kompetansen slik at helsepersonell og språkfolk finner gode løsninger sammen. Gruppe for norsk medisinsk fagspråk har tatt en slik rolle i nært samarbeid med blant andre Språkrådet og Tidsskrift for Den norske legeforening. Men det er behov for sterkere forankring og organisering. Det er en av grunnene til at vi ønsker Termportalen varmt velkommen.

I juni 2023 la regjeringa fram en Handlingsplan for norsk fagspråk i akademia. Men de hadde glemt et av Arbeiderpartiets fineste slagord: Alle skal med. Det står nemlig i punkt 12 at man vil «Styrkje tilskottsordninga for norskspråklege forskingstidsskrift». Det høres bra ut, men det viser seg at ordninga kun gjelder tidsskrift innen humaniora og samfunnsvitenskap. Jeg er redaktør i tidsskriftet Michael, som er et vitenskapelig tidsskrift for samfunnsmedisin og medisinsk historie. Vi har drevet på ren idealisme i over 20 år. For å bruke et moteuttrykk: Det er ikke bærekraftig. En slik tilskuddsordning bør gjelde alle relevante fagfelt som utgir norskspråklige vitenskapelige tidsskrifter med åpen tilgang. Jeg har tatt opp saken med Direktoratet for høgare utdanning og kompetanse. Uten svar foreløpig.

Erlend Hem

erlend.hem@medisin.uio.no

Blogginnlegget er basert på innlegg holdt under lanseringen av Termportalen ved Universitetet i Bergen 8.9.2023

Blogg,

Til minne om Rune Kyrkjebø

Rune Kyrkjebø

Med 2024 så vidt i gong var planen å kommentere tildelingsbreva til universiteta og høgskulane som kom rett før jul. Tildelingsbreva viser nemleg at regjeringa meiner alvor med handlingsplanen for norsk fagspråk i akademia som vart lansert i juni. Både krav om norskkompetanse for tilsette og gode modellar for samarbeid om terminologiutvikling mellom institusjonane og Termportalen er framheva.

Men dette må vente til seinare. I jula fekk me nemleg den frykteleg vonde og triste bodskapen om at vår kjære kollega Rune Kyrkjebø døydde 22. desember.

Eg er ikkje den rette til å skrive eit minneord om Rune. Til det kjente eg han ikkje godt nok til å gjere han rettferd. Men eg vil gjerne få seie nokre ord om korleis han har vore viktig for arbeidet med norsk terminologi som eg no er ein del av.

Første gong eg møtte Rune i terminologifagleg samanheng var då eg var forskar ved Norges Handelshøgskole og me søkte samarbeid med Universitetet i Bergen (UiB) for teknisk drift av Termportalen. Termportalen-prosjektet var då ein arbeidspakke i CLARINO-prosjektet[1] ved UiB. Rune kom ut til oss på NHH for å diskutere korleis Universitetsbiblioteket (UB) kunne bidra til å huse den digitale terminologiske infrastrukturen me var i ferd med å byggje opp ved NHH (sjølv om eg ikkje trur me snakka om den som «digital» den gong). UB har nemleg ansvar for å huse ei rekkje spesialsamlingar, både fysiske og digitale, og deriblant Språksamlingane til UiB, der terminologien no også bur.

RUNE TEK I MOT SPRÅKSAMLINGANE. Foto: Rune Nielsen (bt.no 02.09.2016)

I arbeidet med å sikre at Termportalen fekk ein fysisk heim på UB, var Rune sentral som UB sin «mann» i CLARINO. Gjennom CLARINO+ kunne arbeidet fortsetje like fram til UiB fekk eiga finansiering til å vidareutvikle Termportalen som digital infrastruktur og fagmiljø.

Det var også på grunn av Termportalen eg nok ein gong møtte Rune. Som nytilsett terminolog på UB fekk eg Rune som kollega og mentor, og han var den som geleida meg igjennom både administrative rutinar og lunsjvanar på biblioteket. På sitt lågmælte, rolege og blide vis tok han i mot – og forklarte med stort tolmod.

Rune hadde mykje kunnskap som han var raus med å dele. Han kunne både historia innad på UiB, men også nasjonalt og internasjonalt. Og han var heilt sentral i planane om å vidareføre arbeidet med CLARINO og dei behova me har for forskingsinfrastruktur for språkdata ved UiB og nasjonalt. For terminologiarbeidet som no skjer ved Termportalen er CLARINO ein viktig føresetnad. Blant anna treng me CLARINO til å gjere tilgjengeleg fagspråklege tekstkorpus og medietekstar for å fange opp termdanning for omgrep på ei rekkje område.

Å miste Rune er derfor eit stort tap for oss som skal jobbe vidare med desse arbeidsområda. Me kjem til å merke det godt at han no er borte.

Tankane går til Tone Merete, borna og resten av familien i sorga. Dei har mista så uendeleg mykje meir.

[1] Common Language Resources and Technology Infrastructure Norway, https://repo.clarino.uib.no/xmlui/

Blogg